De broeders augustijnen zaten vrijdag vooraan toen ‘hun’ kerk in Eindhoven werd heropend, niet als godshuis maar als ceremonieruimte. ‘Het gevoel van de kerk is gebleven.’ Hoe God verdween uit de Jezus Waaghalskerk.
‘Ik ben blij dat het geen trampolinezaal of fitnesscentrum is geworden, of een Jumbo’, zegt pater augustijn Pierre Stikkelbroeck (82) over de herbestemming van de oude Paterskerk in het centrum van Eindhoven. Uitvaartcoöperatie Dela heeft de kerk samen met het aangrenzende klooster Mariënhage en de oude Augustinianum-school met kapel overgenomen van de augustijnen.
De kerk, een rijksmonument uit 1898, is met respect en behoud van de spirituele sfeer omgevormd tot ‘ceremonieruimte’, zoals Dela-directeur Edzo Doeve het omschrijft tijdens een rondleiding. Het is een zaal ‘om te trouwen en te rouwen’, een jubileumfeest te geven of congres te organiseren. ‘Het gevoel van de kerk is gebleven’, constateert Stikkelbroeck tevreden. ‘Het is nog steeds een spiritueel gebouw, maar dan zonder de religieuze invulling.’
De school is nu een hotel met 80 kamers plus vergaderzalen en een brasserie – Rita genaamd, naar de heilige van de hopeloze gevallen, om wie ook de augustijnen zich bekommeren. De kapel van de school, ook wel studentenkapel genaamd, is omgevormd tot een tweede ceremonieruimte. Kerk en school worden verbonden door een strak wit gebouw, waarin de ontvangstbalie van het hotel is gevestigd. Alleen het klooster van de augustijnen heeft nog geen definitieve nieuwe bestemming. Dat heeft Dela voorlopig verhuurd aan een ggz-instelling.
Vier biechtstoelen
Tot een paar jaar geleden was het enorme kerk- en kloostercomplex wat verwaarloosd, gesloten en ‘met de rug naar de stad’ bij, vertelt Doeve. Bij de herontwikkeling van de monumentale gebouwen waren ‘openheid en transparantie’ de sleutelwoorden. Zo zijn in de kerk op de plek van vier biechtstoelen openingen gemaakt aan de straatkant, met glas in sierlijke bogen, waardoor passanten naar binnen kunnen kijken.
Het hoofdaltaar uit de kerk heeft een nieuw plekje gevonden in het schoolgebouw, ook zichtbaar vanaf de straat. ‘Misschien stellen we het later open voor de mensen, om er een kaarsje op te steken’, aldus Doeve. ‘Ook niet-gelovigen hebben daar weleens behoefte aan.’ Het voetstuk van het Christusbeeld op de kerkspits – in de volksmond ook wel Jezus Waaghals genoemd – is op 57 meter hoogte van een nieuwe leien dak voorzien.
Vrijdagavond is DomusDela, zoals het oude religieuze complex is herdoopt, officieel geopend. Stikkelbroeck en zijn medebroeders zaten trots op de eerste rij. In augustus 2016 hebben ze de laatste mis gevierd in de kerk, twee jaar geleden verlieten ze het klooster om hun intrek te nemen in een woonflat in het zuiden van Eindhoven. ‘We wonen nu in een verticaal klooster’, grapt de pater. ‘We wonen in vijftien appartementen. Op één etage is een gemeenschappelijke ruimte met eetzaal en kapel.’
Hij mist het klooster wel – de omgeving, de tuin, de gangen. De orde van de augustijnen heeft er 125 jaar gezeten. ‘In het klooster stond een medebroeder gewoon in de deuropening. Als je door de gang liep, kwam je er langs en maakte je een praatje’, zegt Stikkelbroeck. ‘In een verticaal klooster is de communicatie toch anders – nu moet je met de lift.’
Vergrijzende broeders
Maar ja, de vergrijzing, ze waren nog maar met twintig broeders – en sinds hun vertrek zijn er al weer vijf overleden. Ze konden het kloostercomplex niet meer onderhouden en betalen. Hij is blij dat ze een goede koper hebben gevonden, met hart en empathie voor het religieus erfgoed. Elders in Eindhoven zijn er plannen om van de Heilig Hartkerk een game center te maken – het is de pater een gruwel.
Voor de Eindhovense uitvaartcoöperatie is DomusDela niet zomaar een investering of belegging, maar vooral ‘een project’ om iets terug te doen voor de eigen stad. ‘Dit is het oudste stukje Eindhoven’, zegt Doeve bij een oude middeleeuwse muur die is blootgelegd tijdens de werkzaamheden. ‘Maar veel bewoners kenden het gebied achter de Paterskerk niet – het was ontoegankelijk. Wij hebben het open gemaakt en teruggegeven aan de Eindhovenaren.’
Alphons Roels (70) vindt het allemaal prachtig, wanneer hij zaterdag met zijn vrouw een kijkje komt nemen. Hij is blij dat dit Eindhovense erfgoed bewaard is gebleven, en zo ‘respectvol’ is opgeknapt. ‘Mijn vader was gymleraar op het oude gymnasium Augustinianum’, vertelt hij. ‘In 1955 ging ik hier voor het eerst naar de kerstmis, als engeltje. Onze drie kinderen en twee kleinkinderen zijn hier gedoopt.’
Tapijthal of supermarkt
Een kerk is meer dan een hoop stenen. Dat maakt herbestemming van kerken vaak een gevoelige exercitie in dorps- of stadsgemeenschappen. Van de 6900 kerkgebouwen in Nederland zijn er 1400 niet meer in gebruik als kerk; dat is één op vijf, zo bleek uit onderzoek van dagblad Trouw. De meeste hebben een cultureel-maatschappelijke functie gekregen of zijn veranderd in appartementen en bedrijfsruimte.
Religieuze mensen hebben er vaak moeite mee als hun kerk wordt omgetoverd in een tapijthal of supermarkt. Pater Stikkelbroeck is blij dat dit lot de Jezus Waaghals-kerk bespaard is gebleven. Hij moet zelf lachen om de bijnaam voor zijn geliefde Paterskerk. ‘Omdat Jezus met de armen uit elkaar staat, alsof hij elk moment naar beneden kan springen. Dat is echt volkshumor’, zegt hij. ‘Nou ja, Jezus was ook een waaghals. En wist u wat de Amerikanen zeiden toen ze 75 jaar geleden Eindhoven bevrijdden? That is mister Philips.’
