Elk monument vertelt een eigen verhaal en geeft daarmee een gezicht aan een buurt, plaats of regio. Omdat deze prachtige herbestemming in 2006 getransformeerd is, kunnen de gegevens inmiddels verouderd zijn. Evenzogoed blijft dit verhaal een inspiratiebron voor uw herbestemmingsplannen van religieus erfgoed.
Opgave
De Dominicanenkerk, ook wel Dominicaner Kerk genoemd, in Maastricht is sinds 1804 niet meer voor religieuze diensten gebruikt. In tweehonderd jaar heeft het vele functies gekend, voornamelijk als opslagruimte. Vooral de wandschilderingen hebben daarbij schade opgelopen. Na jarenlange leegstand is de kerk omgevormd tot boekhandel.
Aanpak
Eerst is de rijksmonumentale kerk van alle toevoegingen en veranderingen uit de afgelopen decennia ontdaan. Ook is de oudste muurschildering van Nederland (1337) schoongemaakt.
De ingrijpende renovatie verliep soepel, dankzij een geslaagde publiek-private samenwerking tussen gemeente, monumentenzorg, projectontwikkelaar en de nieuwe gebruiker.
Ontwerp
Bij de restauratie stond het uitgangspunt van terughoudendheid hoog in het vaandel. Er zijn geen noemenswaardige veranderingen aan het bestaande casco aangebracht. Consolidatie en restauratie van de eeuwenoude fresco's en gewelfschilderingen kreeg veel aandacht.
Hoofdvorm & interieur
In het kader van de 'reversibiliteit' zijn de noodzakelijke nieuwe constructies als 'losse elementen' in het gebouw geschoven. Voor de boeken moest 1200m² gerealiseerd worden, terwijl slechts 750m² vloeroppervlakte beschikbaar was. Dit is gerealiseerd door een grote zwarte inloopboekenkast met meerdere verdiepingen asymmetrisch te plaatsen tussen het middenschip en de rechterbeuk. Het nieuwe boekenmeubel bestaat uit twee boekenkasten met daaromheen en -tussen trappen en galerijen. De boekenflat bestaat uit twee boekenkasten van dertig meter lang en 7,5 meter hoog. In de boekenflat bevinden zich een lift, trappen en twee geïntegreerde werkplekken. De inloopboekenkast benadrukt de hoogte en de architectuur van het gebouw. Door het gebruik van zwart staal, gaas en geperforeerde balkonroosters is de impact op de witgele kerkmuren en constructies groot.
In 2018 is een bijna zwevende winkelvloer toegevoegd aan de linkerbeuk, waar de muziekafdeling is gehuisvest. Het ontwerp is van Weltens en Eliëns, met uitvoering door Gielissen Bedrijven Eindhoven.
In 2019 wordt de rechterzijbeuk verrijkt met een bijzondere muurtekening genaamd "Les Echelles des Êtres Humains", toegevoegd. Het idee en de uitvoering zijn van de in Frankrijk gevestigde kunstenaar Paul Tieman.
2021 worden de toiletten volledig vervangen en vernieuwd. Het interieur wordt verfraaid met speciale detailfoto's van het gebouw, gefotografeerd door Tineke Kambier. Onlangs werd ook de volledige goederenontvangst en verwerking naar de rand van de stad verplaatst. Hierdoor zijn er geen zware dieselvrachtwagens meer die de stad inrijden. Alle goederen worden met behulp van elektrische auto's aangevoerd. De goederen worden, zoals dat heet, "kastklaar" aangeleverd in speciaal ontwikkelde karren.
Programma
Naast 1200m² vloeroppervlak voor de boeken is er in het voormalig koor een koffiecafé gesitueerd, tijdens evenementen dient het café tevens als podium. Er vinden geregeld lezingen en debatten plaats en er is ruimte voor exposities. Onder het koor ligt de kelder, waarin de toiletten en opslagruimtes zich bevinden.
Isoleren/ energieverbruik
In de kelder zijn de benodigde installaties ondergebracht. In de nieuwe gevlinderde betonnen vloer is onder andere vloerverwarming verwerkt. Om de koude buiten te sluiten en de warmte niet te laten ontsnappen is er een luchtsluis bij de entree geplaatst; tevens een herkenbaar baken en etalage voor de boekhandel.
Succesfactoren
“De boekhandel is met recht uitgeroepen tot een van de mooiste boekhandels van de wereld, in een volledig intact gelaten oude kerk vol muur- en plafondschilderingen. Volgens velen komt in de oude kerk de ‘ware kracht van lezen tot zijn recht’.” (Mark Bijl, in Obeymagazine 23 maart 2012).
Het ontwerp van Merkx + Girod won in 2007 de Lensvelt Architect interieurprijs, de meest gerenommeerde prijs op dit gebied in Nederland.
“Boek(winkel)liefhebbers van over de hele wereld zijn het er al een tijdje over eens: de met boeken gevulde kerk in het uiterste puntje van Nederland behoort tot het rijtje met mooiste boekhandels ter wereld. Dé mooiste zelfs, schreef The Guardian in 2008. “Een tempel van boeken.” De website Flavorwire bevestigde die status enkele weken geleden nog maar eens.” (NRC, 27 maart 2012)
Valkuil
Wat na één jaar gebruik nog niet optimaal werkt, is de klimaatbeheersing. Er is verwarming om de winter door te komen, maar een koeling voor de zomer ontbreekt.
In 2023 is het onderzoek gestart naar een volledige herziening van het verwarmingssysteem, met als doel niet alleen gasloze verwarming mogelijk te maken, maar ook koeling tijdens de zomermaanden. Dit vereist een nauwe samenwerking tussen het technische ontwerpbureau ZRI, de leverancier van de installaties, de Gemeente Maastricht en Monumentenzorg.
Het is opmerkelijk dat het gasverbruik voor verwarming, gezien het grote aantal bezoekers van de boekhandel (ongeveer 1 miljoen), relatief laag is. Dit wordt mede veroorzaakt door de warmte die wordt gegenereerd door de bezoekers, ondanks het grote volume van de ruimte (30.000 m3).
Meer informatie
- De website van de architecten: Merkx + Girod en Satijnplus architecten.
- Artikel in de architectuurgids: ‘Boekhandel Selexyz Maastricht’, 2006.
- De beschrijving ‘Dominicanenkerk is boekhandel geworden, Maastricht’ op de Projectenbank Cultuurhistorie.
Boekhandel Dominicanen ontstaat in 2014 mede door een uiterst succesvolle crowdfunding actie waarbij binnen in week meer dan € 100.000 door de “funders” bijeen wordt gebracht.
Vind de juiste specialist voor uw monument in de SpecialistenWijzer op Monumenten.nl, met expertise in onderhoud, restauratie en verduurzaming. Voor elke klus een geschikte specialist met een vermelding van de belangrijkste expertises.