CREA, Amsterdam

Opgave

Vanwege de herontwikkeling van het Roeterseiland heeft de Universiteit van Amsterdam besloten om een voormalige diamantslijperij te transformeren tot een cultureel centrum. Het originele fabriekscomplex bestond uit 8 bouwdelen (1845-1925) die recentelijk voor 50 procent zijn gerenoveerd en voor 50 procent vervangen door nieuwbouw.

Aanpak/Ontwerp

Het nieuwe bouwdeel biedt ruimte aan functies waaraan bijzondere eisen ten aanzien van geluid en ruimte worden gesteld, zoals muziekstudio’s, theaterzaal en muziekzaal. Het nieuwe bouwdeel ligt verstopt achter een te behouden monumentale gevel aan de Nieuwe Achtergracht. In de voormalige voor- en achterfabriek worden de overige functies gehuisvest, zoals het café, kantoren, ateliers, workshop- en projectruimten. De functies zijn georganiseerd rond een binnenplaats en vide.

In het verlengde van de binnenplaats tussen de gerenoveerde voor- en achterfabriek ligt in het nieuwe bouwdeel een centrale vide. De hoge ruimte is een infrastructureel knooppunt waarin de entreehal, trappen, bruggen, foyers en luchtkanalen te zien zijn. Het zichtbaar maken van de luchtbehandelinginstallatie in de vide is een beeldende referentie aan de industriële historie van het complex, het is een 'gevonden ornament' dat de theatrale kwaliteit van de ruimte versterkt. De vide is ook de plek waar alle bezoekers elkaar tegenkomen en kunnen ervaren welke brede variatie aan activiteiten in het complex georganiseerd worden.

De hoofdentree is de bescheiden originele deur waarachter zich een warme goudgekleurde hal bevindt met een massieve trap die zich naar het studentencentrum wikkelt. Om de overgang tussen oud en nieuw te benadrukken zijn de oude gevels schoon gebikt en geconserveerd. Achter de entreehal opent zich de 19 meter hoge vide-ruimte die gedomineerd wordt door de glanzende stalen luchtbehandeling. Slanke loopbruggen met glazen balustraden verbinden de verschillende bouwdelen en laten het natuurlijk licht toe tot diep in het gebouw. In de oude 'voor' en 'achter' fabriek is waar mogelijk het oude balken plafond blootgelegd en zijn de originele gietijzeren kolommen gerestaureerd.

Achter de te behouden gevel aan de Nieuwe Achtergracht wordt een nieuwe 'binnengevel' geplaatst om geluid uit de muziekzalen te weren. Deze 'binnengevel' is aan de buitenzijde zichtbaar doordat de raamopeningen hierin iets kleiner zijn dan de raamopeningen in de monumentale 'buitengevel'. Hierdoor wordt op een subtiele manier manifest dat achter de te behouden gevel van het voormalige fabriekscomplex een nieuw element is toegevoegd. Door middel van een strategische ingreep is een schijnbaar onbruikbaar en miskend gebouw een nieuw leven gegeven. Ondanks het gelimiteerde budget is een rijk complex ontstaan dat zowel respect heeft voor de historie als het heden omarmt. CREA is vooral een sociaal gebouw dat ruimte geeft aan de bezoekers om hun eigen creativiteit te ontplooien en andere mensen te ontmoeten. Design als ondersteuning van het sociaal proces zonder te vervallen in geforceerde gezelligheid. Juist de theatrale kwaliteit van de centrale vide nodigt de bezoekers uit het gebouw en haar activiteiten te exploreren. De inpassing van deze vide, in feite slechts een opgeschaald trappenhuis annex leidingschacht, laat zien dat men door middel van het slim combineren van een aantal noodzakelijke elementen een gebouw kan maken dat de gebruikers en bezoekers heeft verrast. Met slechts kaal beton, verzinkte pijpen, aluminiumpapier, glas en licht is een afgeschreven gebouw gereanimeerd.

Naast de pragmatische betekenis - de wetenschap - heeft de universiteit ook een sociale betekenis: studenten ontmoeten tijdens deze levensfase veelal vrienden voor het leven. De diamantslijperij/CREA is een instituut dat daarbij in het Amsterdamse studentenleven een grote betekenis heeft. Het vormgeven van deze ontmoetingsplek is een bijzondere opgave: moeten we zoals de structuralisten in de jaren 70 deden een ruimte maken waarbij de ontmoeting in materiaal 'gestructureerd' wordt, of moeten we een lege ruimte bieden waar alles mogelijk is? Het ontwerp voor de Diamantslijperij laat zien dat een zorgvuldige ontworpen 3-dimensionaal infrastructureel knooppunt een goed kader is waarbinnen aan ontmoeting ruimte gegeven kan worden.

Financiën

Het budget  was € 9.000.000 (€ 1.500 per m2). incl. installaties / excl. funderingsherstel. Ongeveer de helft van het project is nieuwbouw. Het afwerkingsniveau is 'basic': gladde afgefilmde wanden, latex toplaag, marmoleum vloerafwerking, houtwolcement plafonds. In de nieuwbouw zijn de verdiepingen relatief hoog.

Leerpunten

Het project is uitgevoerd in een bouwteam, met name voor een complexe herbestemmingsopgave heeft dit tot gevolg dat de verantwoordelijkheid voor de detaillering voor een groot deel bij de aannemer ligt: de keuze voor deze uitvoeringsmethode is ongeschikt voor dit soort projecten.

Meer informatie

• De website van CREA
• 'CREA in Amsterdam', artikel in de Architect (8-8-2012)
• Joost Glissenaar, info@joostglissenaar.nl, tel. 06-26490219.