Adres

Noordendijk 148 3311 RR Dordrecht Nederland

Monumentstatus
Gemeentelijk monument
Transformatiejaar
2013
Oude functie
Elektriciteitscentrale
Nieuwe functie
Culturele functie

Na meer dan twintig jaar leegstand is het getransformeerde Energiehuis opgeleverd. De oude elektriciteitscentrale is sinds dit jaar dé culturele hotspot van Dordrecht en regio.

Opgave

In 1910 vestigde het Gemeentelijk Elektriciteitsbedrijf Dordrecht (GED) zich in het gebied tussen de Noorddijkstraat en het Wantij. Daar was ruimte ontstaan door de Houthaven in 1900. De elektriciteitscentrale, gebouwd in drie fases, bestaat uit zes voormalige machine- en ketelhallen. Dit industrieel erfgoed van Dordrecht bezit in functioneel en architectonisch opzicht een hoge zeldzaamheidswaarde, en is cultuurhistorisch waardevol vanwege de uiting van de maatschappelijke en economische ontwikkeling van energievoorziening. 

Nadat de GED in de jaren zestig een nieuwe centrale heeft gebouwd is het complex als werkplaats en kantoor benut.

Het Energiehuis bestaat uit drie delen uit verschillende tijdsperioden. In 1910 is het oudste deel gerealiseerd in eclectische bouwstijl, dat de entree aan de stadszijde vormt. In 1918 volgde daarop het middendeel in een traditionele stijl. Dit deel wordt gekenmerkt door schuine daken op spanten. Het grootste bouwdeel van het Energiehuis dateert uit 1928 en is tevens het laatste deel. Dit deel heeft een ander karakter, een functionele bouwstijl en kenmerkt zich door hoge gevels met glazen puien en platte daken. Het complex is van architectonische waarde omdat het drie stromingen in de utilitaire architectuur laat zien.

Aanpak

In opdracht van de gemeente Dordrecht is de in onbruik geraakte energiecentrale getransformeerd. Het complex ligt aan de rand van het te ontwikkelen gebied Stadswerven. Stadswerven ligt tegen de oude binnenstad van Dordrecht aan en wordt ontwikkeld tot een levendige stadswijk.

Jonkman Klinkhamer Architecten (nu TenBrasWestinga) kreeg de opdracht voor de transformatie van het Energiehuis via een wedstrijd. In drie ronden werd de opdracht verkregen, waarna in 2010 de sloopwerkzaamheden begonnen. Op 22 februari 2011 is de goedkeuring voor de realisatiefase gegeven, waar toen meteen mee kon worden gestart. De eerste bouwfase bestond uit de Machine en Ketel 3. In juli 2011 is bouwfase twee van start gegaan, Machine 2 en Ketel 2. Waarna de transformatie afgesloten is met bouwfase 3, Machine 1 en Ketel 1.

Verschillende organisaties (Schouwburg Kunstmin, Poppodium Bibelot, ToBe cultuurcentrum inclusief de Popcentrale, Jeugdtheaterschool en Muziekstroom (voorheen de Kunstkerk)) vormen samen een stichting om het Energiehuis te exploiteren.

Ontwerp

Hoofdvorm & interieur

De drie delen van het Energiehuis hebben allen een stroomketelgedeelte aan de noordzijde en een generator(machine)gedeelte aan de zuidzijde. Het bouwdeel uit 1910 heeft geen kelder en is extra hoog uitgevoerd. De stroom ging in de andere delen van de ketels door de kelders naar de generatoren. Na transformatie hebben de ruimten een naam gekregen die verwijst naar de bouwperiode: Ketel 1, 2 en 3 en Machine 1, 2 en 3.

Ketel 1 = muziekzaal van ToBe en Muziekstroom

Ketel 2 = theaterzaal van ToBe

Ketel 3 = poppodium Bibelot met Main Stage en Power Stage

Machine 1 = Grand café Khotinsky

Machine 2 = ToBe

Machine 3 = theaterzaal

Het gebouw heeft twee ingangen: een aan de Biesboschstraat en een aan het Energiehuisplein. Een nieuwe lichtstraat dwars door het gebouw, de belangrijkste architectonische ingreep, verbindt de beide entrees met alle vitale functies. De lichtstraat brengt daglicht in het gebouw en met de cascadetrappen wordt het publiek naar de theater- en popzalen gevoerd.

Door de vele verbouwingen om het complex als werkplaats en kantoor te kunnen benutten is de structuur beschadigd en zijn monumentale details verloren gegaan. Vrijwel de gehele inbouw, de achtereen ingebouwde verdiepingen, is voor de transformatie dan ook gesloopt. De originele verschijningsvorm is herleid uit de historische tekeningen. Om de oude fabriekshallen goed te kunnen blijven ervaren zijn de nieuwe zalen niet tegen de gevels aan geplaatst maar door een omloop gescheiden. In Machine 3 wordt een oude kraanbaan gebruikt als lichtbrug.

De kleinere ruimten zijn geplaatst op de lagere verdiepingen. De popmuzikanten hebben bijvoorbeeld hun oefenruimtes in de kelder. De grote zalen zijn juist direct onder het dak geplaatst waardoor de spanten volledig in het zicht zijn.

De oude wanden zijn zo authentiek mogelijk gehouden. De nieuwe wanden zijn uitgevoerd met donkergrijs stucwerk en zwarte puien.

Programma

De voormalige energiehallen zijn getransformeerd tot concert-, theater- en popzalen, leslokalen, studio’s, ateliers, vergader- en loungeruimten en een grand café.

Daglichttoetreding

Door het glazen dak valt veel daglicht naar binnen. Deze snede eindigt op beide kopgevels in een luifel.

Constructie

Het complex beschikt over enorme overspanningen (tot 23 meter) van de stalen spantstructuren. Voor de nieuwe lichtstraat dwars door het gebouw is de constructeur op zoek gegaan naar methoden om de bestaande constructie zo goed mogelijk te benutten met nieuwe toevoegingen. Bestaande constructieve wanden en de dichte delen in de gevels zijn bij de berekening betrokken. In de snedewanden zijn enkele stabiliteitsvoorzieningen toegevoegd. Om het glazen dak te ondersteunen lopen, van kopgevel tot kopgevel, liggend op de bestaande muurconstructies en bestaande dakspanten, nieuwe stalen balken door het gebouw.

In Machine 2 en Ketel 2 zijn nieuwe vloeren toegevoegd bestaande uit stalen balken met daartussen houten balklagen en stalen zwaluwstaart vloerplaten met 9 cm dik beton. De bestaande paalfundering heeft voldoende draagkracht om de extra vloeren te dragen.

In Ketel 3 ligt geen kelder en vanwege de kleine en grote popzaal is een zware betonnen vloer aangebracht. De nieuwe vloer rust op bestaande stalen kolommen en op nieuwe extra kolommen op nieuwe funderingspalen.

Financiering

De gemeente heeft 35 miljoen euro geïnvesteerd in de transformatie van het Energiehuis. Deze transformatiekosten vallen mee in relatie tot wat nieuwbouw van dit programma gekost zou hebben. Een begroting van voor de aanvang van de transformatie gaf een verschil aan van 7 miljoen euro. 33 miljoen euro voor herbestemming versus 40 miljoen euro voor nieuwbouw.

Succesfactor

De kruisbestuiving tussen Grand café Khotinsky en de culturele activiteiten blijkt te werken. Bezoekers laten zich verleiden om ook eens ‘iets anders’ te doen. In het Grand café ontmoeten gebruikers van het complex en passanten vanuit de binnenstad elkaar (bron: Stols, 2013

Meer informatie

Bouwjaar
1928
Architect (origineel)
Onbekend
Architect (transformatie)
TenBrasWestinga (voorheen Klinkhamer Jonkman Architecten)
Eigenaar
Gemeente Dordrecht
Betrokken partijen
IMd raadgevende adviseurs (constructeur)
bbn adviseurs
Royal Haskoning DHV
Van Wijnen West BV
Organisatie
NPH
Gebruiksoppervlakte
13000m²
Tijdelijk / permanent
Permanent
Gebruiker(s)
bezoekers, cursisten en gebruikers van cultuurfaciliteiten
Monumentnummer
2010GM206
Google map of Energiehuis, Dordrecht