Laurentiuskerk, Weesp

Elk monument vertelt een eigen verhaal en geeft daarmee een gezicht aan een buurt, plaats of regio. Omdat deze prachtige herbestemming in 2020 getransformeerd is, kunnen de gegevens inmiddels verouderd zijn. Evenzogoed blijft dit verhaal een inspiratiebron voor uw herbestemmingsplannen van religieus erfgoed.

Jarenlang was het in Weesp het gesprek van de dag: wat te doen met de Laurentiuskerk. De fundering van het in 1876 gebouwde erfgoed was weggezakt en het kerkbezoek liep terug. Miljoenen waren nodig om de kerk te behouden. Miljoenen die het kerkbestuur en het bisdom niet hadden. Precies zoals het een kerk betaamt, vormde het gebouw ondanks het verval nog altijd het dierbare hart van de stad. 

Net als de kleine 20.000 andere inwoners van Weesp was ook vastgoedondernemer Cees van Vliet eraan gehecht. ‘Het is niet weg te denken uit het stadsbeeld; wanneer ik van buiten de stad terug naar Weesp rij, weet ik dat ik thuis ben zodra ik het groene kruis bovenop de kerk zie’, zegt hij.

Sloop of businesscase
Toch was er geen haar op zijn hoofd die eraan dacht de kerk te kopen. Totdat in 2011, na jaren zoeken van oplossingen, het kerkbestuur en het bisdom de sloop van de kerk aankondigden. Dat kon Van Vliet - die zichzelf ook wel ‘Weespofiel’ noemt, zoveel houdt hij van de stad - niet laten gebeuren. En dus vroeg hij het bisdom en het kerkbestuur om hem 6 maanden de tijd te gunnen, zodat hij kon onderzoeken of hij er een sluitende businesscase voor kon bedenken.

Herbestemmen en behouden
Dat lukte: de kerk is in 2020 heropend als multifunctioneel gebouw met kantoren, appartementen, een bierbrouwerij met proeflokaal, een hotelkamer in de toren en een yogastudio. Bij de opening werd Van Vliet gehuldigd als ereburger van Weesp. Een eerbetoon aan verschillende activiteiten die hij ondernam in en voor de stad, waaronder het herbestemmen en daarmee in stand houden van deze kerk.

Brand
Maar het ging niet zonder slag of stoot. In 2016 brandde de kerktoren af. ‘Die gebeurtenis is bijna symbolisch voor de jaren die eraan voorafgingen, voor de bijna vergeefse zoektocht naar een oplossing. De brand heeft alle betrokkenen en omwonenden letterlijk laten zien wat het had betekend als de toren écht verdwenen was, hoe de stad eruit had gezien als Van Vliet de kerk níet had gekocht’, zegt Bernard Brons, accountmanager Nationaal Restauratiefonds.
Bas Jan van Bochove, sinds 2014 waarnemend burgemeester van Weesp, vult aan: ‘De kerk is beeldbepalend in Weesp. Toen de toren in brand stond, verzamelde de hele Weesper samenleving zich er omheen. ‘Ik ben er getrouwd’, ‘ik ben er gedoopt’, hoorde je om je heen. Heel veel Weespers hebben iets met deze kerk.’

Van en voor de stad
Voor Van Vliet, die als eigenaar de kar trok, voelde het dan ook als een project van en voor de stad. ‘Als je met zo’n iconisch gebouw aan de slag gaat, kun je verwachten dat iedereen er iets van vindt. Van Weespenaren tot en met monumentencommissies. En terecht. Dankzij die maatschappelijke betrokkenheid blijft erfgoed in stand’, zegt hij.

Nieuw plan
Aanvankelijk was zijn plan om slechts de toren en twee traveeën te laten staan en het schip van de kerk af te breken. In de kerktuin zouden dan twaalf woningen komen. Dat plan was al geaccordeerd door de gemeenteraad, toen het bij Van Vliet begon te knagen. ‘Maken we geen historische blunder als we de kerk voor een deel slopen?’, was de gedachte die in zijn hoofd bleef rondgaan. Het liet hem niet los. ‘Dus kon ik weer terug naar het kerkbestuur, het bisdom en de gemeenteraad’, blikt hij lachend terug. ‘Hadden ze eindelijk een dorpsgek gevonden die een plan met de kerk had, moest het wéér anders. Maar het plan van een multifunctionele inrichting in de hele kerk en twee stadsboerderijen in de kerktuin sloeg aan. ‘’Dit is nog beter’, zeiden ze.’

Succesfactoren en aandachtspunten

Communicatie
‘De belangrijkste les die ik heb geleerd van dit project, is duidelijk communiceren. Toen bekend werd dat ik de kerk kocht, stond er in de krant ‘Toren gered’. Toen vervolgens het plan werd beschreven, was ik ineens de ‘sloper van de kerk’, omdat ik het schip zou afbreken. We hadden beter moeten communiceren, beter aan moeten geven dat er een sloopaanvraag was voor het schip van de kerk en dat we de toren wilden behouden. Dan was het anders gevallen. Nu zijn er mensen geweest die dachten, hij doet het alleen maar om woningen te kunnen bouwen’, blikt Van Vliet terug.

Niet rendabel
Dat zijn project voorlopig nog allerminst rendabel is, daarover is Van Vliet duidelijk. ‘Of het nou het eerste plan was geworden (de kerk deels slopen en twaalf woningen neerzetten) of het daadwerkelijke plan (een multifunctionele bestemming en twee stadsboerderijen), het kost hoe dan ook ontzettend veel geld. Overigens, de woningen zijn nodig om de restauratie en herbestemming van de kerk te financieren. De gemeente, het bisdom en het kerkbestuur vroegen me: kan dit wel uit? Ik dacht toen: de één koopt een boot in Zuid-Frankrijk en ik koop een kerk. Ik vind het mooi om hiermee bezig te zijn en ik ben er ongelooflijk trots op. Op de korte termijn is het niet rendabel, maar op de lange termijn wel. Ik laat mijn kinderen iets na dat er over 100 jaar nog staat.’

Verdwenen haan
Bij de brand op 8 november 2016 brak de toren af. Compleet met het kenmerkende groene kruis en de gouden haan. De haan werd de volgende ‘talk of the town’, want in de nacht van de brand verdween die op mysterieuze wijze. ‘Ik denk dat iemand ‘m heeft meegenomen’, zegt Van Vliet. ‘Want toen ik rond 2 uur ’s nachts naar huis ging, lag de haan nog tussen het puin en toen een buurman om 5 uur ’s morgens een foto maakte, was ‘ie weg.’ Ondanks de vele publiciteit rondom de verdwenen haan kwam het gouden dier nooit meer terug. ‘Gelukkig had het kerkbestuur de mal al die jaren bewaard. En dus kon de haan opnieuw worden gemaakt.’

Toren in stad bouwen
Ook de bouwtekeningen van de toren waren keurig gearchiveerd. Dat was voor Van Vliet een zeer welkom geluk bij een ongeluk. ‘De toren is weer helemaal teruggekomen zoals die in 1900 bovenop de kerk gebouwd is. BAM heeft dat heel zorgvuldig gedaan, met timmerlieden die dit als een uniek project zagen, waarin ze hun passie voor hun vak kwijt konden. BAM wilde de toren in een werkplaats bouwen en vervolgens per boot naar Weesp brengen. Mijn voorkeur ging ernaar uit dat het toch hier in Weesp gebeurde. Op het kerkplein hebben voorbijgangers een maand of negen lang mee kunnen kijken hoe de toren opnieuw werd gebouwd.’
‘Het meest briljante moment in het hele proces, was toen de toren weer op de kerk werd geplaatst’, zegt burgemeester Van Bochove. ‘Heel veel Weespers hadden vrijgenomen om erbij te zijn. Dat laat het belang van de kerk zien.’

Wonen mogelijk maken
Een andere serieuze uitdaging was volgens de eigenaar het bewoonbaar maken van de kerk. ‘Het belangrijkste daarbij was om licht naar binnen te krijgen, zonder het aanzicht van de kerk aan te tasten. We hebben dat opgelost door in de schuine daken en in de galmgaten van de klokken ramen aan te brengen. Dan heb je wel licht en ventilatie, maar vanaf de buitenkant valt het niet op. Ook hebben we het glas-in-lood deels vervangen door helder glas. De glas-in-loodramen zijn wel gebleven, die hangen als een schilderij ernaast. Dat was een kostbare operatie, maar het doel was dat je in iedere ruimte het gevoel hebt dat je in een kerk bent. Door het glas-in-lood, door kruisjes aan de muren, door pilaren. In het koor hebben we een verdieping gezet. Dat is nu een ruimte in een van de appartementen. Verder was er heel veel geluidsisolatie nodig. Je kunt immers niet hebben dat hotelgasten en bewoners uit hun kamer trillen, omdat er in de brouwerij een feestje is.’

Financiering

‘De kerk is een iconisch gebouw. Wat is er mooier dan het publiek toegankelijk te houden?’ zegt Brons. ‘Dankzij het multifunctionele gebruik komen nu allerlei mensen over de vloer’, motiveert hij de lening die Nationaal Restauratiefonds verstrekte aan Van Vliet.
Van Vliet is het Restauratiefonds erkentelijk: ‘Toen ik aan dit project begon, had ik nog geen huurcontracten met gebouwgebruikers. Dus er moet geld in, maar je weet nog niet zeker wat het oplevert. Mijn huisbank Rabobank verwees me voor de financiering naar het Restauratiefonds. Dit fonds gaat het om de vakkundigheid en moraliteit van de debiteur. We hebben hetzelfde voor ogen: monumenten in stand houden.’ Voor de beoordeling van de financieringsaanvraag is een taxatierapport een vereiste. ‘Dat was een uitdaging’, zegt Brons. ‘Taxateurs zijn namelijk gespecialiseerd in een bepaald type vastgoed. Zoals horeca, maatschappelijke gebouwen of commercieel vastgoed. Dus het was zoeken naar een taxateur die deze mix van gebruik kon beoordelen. Maar dat is gelukt.’ ‘Het mooie van de mix is wel dat de kerk minder kwetsbaar is’, zegt de eigenaar. ‘Situaties als een corona-lockdown treffen bijvoorbeeld wel de brouwerij en de yogastudio, maar niet de woningen. Risicospreiding dus.’

Het herstellen van de fundering is gefinancierd met de Monumentenhypotheek, met een marktconforme rente. Voor de restauratie was er de laagrentende Cultuurfondshypotheek. En voor de restauratie en de verduurzaming ontving Van Vliet daarnaast nog de laagrentende Noordhollandse monumentenhypotheek. ‘Een derde van de totale investering - die nodig was voor de aanschaf van de kerk, het herstellen van de fundering, de herbestemming, de verduurzaming en de restauratie - is gefinancierd door het Restauratiefonds. De rest komt vanuit eigen middelen. Een deel daarvan komt terug via de verkoop van de kavels voor de twee stadsboerderijen.’
 

Duurzaamheid

Een investering die Van Vliet niet heeft kunnen doen, is het plaatsen van zonnepanelen. Niet vanwege financiële redenen, maar omdat het niet paste in de omgeving. ‘Ik wilde heel graag zonnepanelen, maar als de zon erop zou staan, zou de kerk vanaf de A1 gezien net op een ufo lijken. Dan doe je het monument teniet.’ Zo heeft hij meerdere duurzaamheidsmaatregelen achterwege gelaten, om het monument in zijn waarde te laten. ‘De rozetten van glas-in-lood, daar wil je normaal gesproken ook een voorzetraam voor hebben, vanwege de isolatie. Maar dat is zonde van het beeld, dus dan heb ik liever een lek in de isolatie.’
Wat wel kon, was triple glas in de nieuwe ramen, het groene kruis verlichten met led en de kerkwanden isoleren met gipsplaten en voorzetwanden. ‘En door de hele kerk ligt vloerverwarming. Zelfs in parkeergarage die we eronder hebben gerealiseerd’, voegt Van Vliet toe. ‘En stel dat we in de toekomst van het gas af moeten, dan zijn alle installaties nu alvast zo gemaakt dat ze ook op elektra kunnen draaien.’

Contact en links

https://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-Laurentiuskerk_(Weesp)
 

Vind de juiste specialist voor uw monument in de SpecialistenWijzer op Monumenten.nl, met expertise in onderhoud, restauratie en verduurzaming. Voor elke klus een geschikte specialist met kennis van en hart voor monumenten. 
 

Fotograaf: Bas Gijselhart | BASEPHOTOGRAPHY
Tekst: Mirjam van Huet, MCM tekst