Meelfabriek, Leiden

In 1884 werd de Meelfabriek in Leiden opgericht. Op een voormalig 17e eeuws bastion verrezen de eerste gebouwen. De ontwikkeling van de fabriek hield gelijke tred met de ontwikkeling van de techniek. Hypermodern was de constructie van de eerste gebouwen in beton en staal, evenals de stoommachines. Toen er volop elektriciteit beschikbaar kwam, was de Meelfabriek een van de eerste fabrieken in Leiden die daarop overstapte. Het complex bestaat uit meerdere kolossale gebouwen uit de periode 1896 tot en met 1960. In 1988 moest de Meelfabriek de deuren sluiten. Toen het terrein in 1997 in de verkoop kwam, was Ab van der Wiel er als de kippen bij. Hij zocht al sinds de jaren tachtig naar industrieel erfgoed dat aan een herbestemming toe was. De Meelfabriek had alles in zich om zijn visioen van jaren daarvoor waar te kunnen maken. De gemeente Leiden was in eerste instantie niet blij met de plannen voor herbestemming van de gebouwen en het terrein. Destijds hadden velen voor ogen dat ‘platgooien’ maar het beste was. Maar Ab van der Wiel dacht daar anders over en hij beschikte over een lange adem. Dankzij de inzet van de stichting Stiel in Leiden én door het veranderen van de tijdgeest, is de gemeente uiteindelijk mee gaan bewegen. Daarbij hielp zeker de rijksmonumentale status die bijna alle gebouwen in 2001 kregen. Nu, twintig jaar na aankoop, krijgt de Meelfabriek stap voor stap de vorm die Van der Wiel steeds voor ogen had.

Constructie

Op twee gebouwen na (uit 1955 en 1960) hebben alle panden de rijksmonumentale status. Uit al die gebouwen samen valt de bouwtechnische uitwikkeling door de tijd heen goed af te lezen. Terecht daarom ook dat de wereldberoemde Zwitserse architect Peter Zumtohr in zijn masterplan voor de Meelfabriek stelde dat de constructie van beton en staal het monumentale karakter het best weergeeft. In de uitwerking, die Bart Akkerhuis vervolgens maakte, zijn de staalskeletten -van Canadees staal, volgens kenners het beste ter wereld- en betonnen kolommen goed zichtbaar gemaakt. De buitenkant is als het ware van de panden afgepeld, waardoor de panden hun ware, monumentale, karakter kunnen laten zien. Dankzij de regeling MoMo (modernisering monumenten) kreeg de Meelfabriek toestemming om de gevels van deze rijksmonumenten aan te passen. Dat kwam immers de herbestemming van deze panden ten goede.

Ontwikkeling

Het Directiegebouw is inmiddels helemaal gerestaureerd en verschillende creatieven en innovators hebben hun intrek genomen in het pand. Nu wordt in het Riffellokaal en het Molengebouw gewerkt aan de realisatie van lofts en appartementen. De verkoop daarvan verloopt soepel, er zijn er nog maar enkele beschikbaar. De smalle straat tussen het Silo gebouw en het Molengebouw en Riffellokaal is bestemd voor bijzondere winkels en galeries. Interesse is er bijvoorbeeld van 10 Corso Como en Oso Couture.

Zeer binnenkort wordt het Poortgebouw, de voormalige fietsenstalling, gereed gemaakt voor de komst van een aantal unieke bedrijven, die met elkaar gaan werken in één grote, open ruimte. Nu is ook dit gebouw volop in bedrijf. Bizon Bikes zit hier, maar ook een glamour kapper, een tuinarchitect en een open atelier waar restauratiewerk wordt gedaan. En natuurlijk is er een vegan lunch en een goede espresso verkrijgbaar.

Ook de nieuwbouw van DUWO voor de Young Professionals is in de loop van dit jaar af.  In de komende jaren volgen nog de oplevering van het hotel, de appartementen en de gebouwen voor culturele evenementen en een wellness centrum.

Groene Gordel

De Meelfabriek is gelegen op een deel van de oude vestingwerken om de stad Leiden uit 1659. De structuur hiervan is nog goed zichtbaar. Verschillende partijen in Leiden werken nu samen om van de vestingwerken een groene gordel om de stad te maken. De tuin van de Meelfabriek, die ontworpen wordt door de vermaarde tuinarchitect Piet Oudolf, maakt hier onderdeel van uit. De zes kilometer lange singel wordt in de toekomst ook door de Meelfabriek benut: ook over het water kunnen mensen dan hun weg naar de Meelfabriek vinden. Bizon Bikes gaat dan de verhuur van fietsen combineren met rondvaarten door de singels van Leiden.

Succesfactoren en aandachtspunten volgens Ab van der Wiel

1. Zorg dat je in de planvormingsfase alles zelf kan financieren en niet afhankelijk bent van derden.
   Deze fase moet je zelf kunnen dragen. Zelf financieren levert je de ruimte en de tijd op om je eigen koers te varen. En dat brengt ons bij het tweede punt:
2. Houd vast aan je oorspronkelijke plan, maar houd je ogen en oren open.
   Blijf bij je visie, maar sta ook open voor goede ideeën. Luister daarom naar de verhalen van mensen en stel veel vragen. Zo leer je waar mensen behoefte aan hebben en ben je in staat om aan te sluiten bij de tijdgeest.  
3. Zoek ondernemers en bewoners die passen bij je plannen.
   Ga alleen in zee met mensen die iets toevoegen aan het geheel en daar onderdeel van willen zijn. Monumenten hebben bijzondere bewoners en gebruikers nodig.
4. Zorg dat je de communicatie op orde hebt.
   Communicatie over je plannen betekent ook: wisselwerking en voeling houden met allerlei partijen die iets vinden van je ideeën. Wees helder over wat je wil, maar weet ook wat er speelt in je omgeving.

Financiering

Ab van der Wiel verkeerde in de gelukkige omstandigheid dat hij de Meelfabriek voor relatief weinig geld kon kopen en dat hij dat kon financieren uit zijn eigen spaarpot. De hele planvormingsfase financierde hij uit eigen middelen. Dat zorgde ervoor dat hij vasthoudend kon zijn en een lange adem had. Pas in een latere fase, toen de monumentenstatus gerealiseerd was, kwam het Nationaal Restauratiefonds in beeld voor verdere financiering met een laagrentende Restauratiefondsplus-hypotheek en een marktconforme Monumenten-hypotheek. Daardoor kreeg ook de Rabobank voldoende vertrouwen in het project om een rekening courant te willen openen. De kopers van een loft kunnen gebruik maken van fiscaal voordeel, omdat ze eigenaar worden van een monument.

Duurzaamheid

Alle koopappartementen en het Directiegebouw zijn gasloos: ze zijn voorzien van een warmtepomp in combinatie met warmte- en koudeopslag (WKO) in de bodem. De warmtepompen zorgen voor warmte en warm water. In de zomer wordt er gekoeld, met behulp van kou in de bodem. De warmte die uit de gebouwen komt en de opgevangen zonnewarmte van de energiedaken wordt ook opgeslagen in de bodem, tot deze warmte weer nuttig gebruikt kan worden.

In de wanden van de appartementen is ‘vloerverwarming’ aangebracht, om koudeval door de stalen kozijnen tegen te gaan. En wordt het te warm, dan kan via dezelfde wanden gekoeld worden, via de WKO-installatie. Deze is vier keer zuiniger in gebruik dan een traditionele installatie. En dankzij het feit dat er geen gas meer wordt gebruikt, levert de Meelfabriek ook een bijdrage aan de CO2-reductie.  

Het Directiegebouw draait inmiddels volop en heeft energielabel A gekregen, wat uitzonderlijk is voor een monument.

Contact en links

info@demeelfabriek.nl
www.demeelfabriek.nl
https://nl-nl.facebook.com/demeelfabriek.leiden/
https://www.singelpark.nl/
http://studioakkerhuis.com/
http://www.splinterarchitecten.nl/highlights/
https://oudolf.com/
http://lola.land/
http://www.jvandenburg.nl/
http://www.vandervegt.nl/