Museum Hermitage, Amsterdam

Amstelhof, na ruim 300 jaar bejaardenhuis geweest te zijn, opende in februari 2004 zijn deuren als Hermitage aan de Amstel, met een beperkte accommodatie. In 2009 is deze uitgebreid en beslaat nu het hele gebouw. Een afgesloten en in zichzelf gekeerd gebouw is een nieuw leven begonnen als uitnodigend, publiek domein gewijd aan kunst en cultuur. Naast beeldende kunst biedt dit Russische cultuurcentrum onderdak aan o.a. congressen en concerten.

Opgave

Restauratie van gebouw Amstelhof en verbouwing tot tentoonstellingsgebouw en Russisch cultuurcentrum voor de Hermitage Amsterdam. Het gebouw heeft een oppervlakte van in totaal 15.000 m² BVO. De opdrachtgever van het project is Stichting Hermitage aan de Amstel.

De Hermitage heeft een collectie van 3 miljoen kunstvoorwerpen, te veel om in St. Petersburg te laten zien. Na een aantal geslaagde tentoonstellingen over Russische cultuur in de Nieuwe Kerk ontstond de gedachte om in Amsterdam een dependance van het museum te vestigen.

De Hermitage Amsterdam is de enige onafhankelijk bestuurde dependance in het westen van het Russische Staatsmuseum de Hermitage in St. Petersburg. De Hermitage Amsterdam organiseert steeds twee tijdelijke tentoonstellingen per jaar uit de encyclopedische collecties van de Hermitage in St. Petersburg en andere Russische musea. De tentoonstellingen zijn aanvullend op het Nederlandse museumaanbod en zijn anders niet in Nederland te zien.

Hermitage Amsterdam biedt, met circa 9.000 vierkante meters aan oppervlak, "een totaalbeleving". De tentoonstellingen bieden daarvoor belangrijke ingrediënten met 2 grote tentoonstellingszalen en 42 kleine kabinetten, maar ook het monumentale gebouw zelf met zijn oude kerkzaal, regentenkamers, andere historische ruimtes en de binnentuin. Het café-restaurant NEVA, een groot auditorium en de twee museumwinkels dragen daar ook aan bij. De Hermitage Amsterdam is zo veel meer dan een museum; het gebouw herbergt ook een studiecentrum en een Hermitage voor Kinderen, waar circa 20.000 kinderen per jaar uit Amsterdam en omstreken hun creatieve talent kunnen ontplooien.

Aanpak

Hermitage Amsterdam wordt gehuisvest in het monumentale gebouw Amstelhof dat sinds de oprichting in 1683 dienst heeft gedaan als verzorgingshuis voor ouderen. Die functie behield het gebouw tot april 2007. Het verzorgingshuis kon niet meer aangepast worden aan de eisen van de (moderne) tijd en daarom besloot de diaconie van de Nederlandse Hervormde gemeente, die altijd eigenaar is geweest van Amstelhof, het pand in 1999 over te dragen aan de gemeente Amsterdam. Voorwaarde was dat het gebouw een culturele bestemming zou krijgen waarvoor het project van een Hermitage aan de Amstel in aanmerking kwam.

Hans van Heeswijk architecten kreeg de opdracht om van Amstelhof een modern museum te maken. Zo wordt het gesloten ogende pand nu een licht, open en ruimtelijk publieksgebouw op een markante plek, midden in de stad aan de Amstel. De hoofdentree is weer aan de Amstelzijde en heeft een eigen aanlegsteiger gekregen. Door de oude "ossenpoort" onder het hoofdbordes betreedt het publiek de eeuwenlang gesloten binnentuin die door landschapsarchitect Michael van Gessel opnieuw is ontworpen. De bezoeker wandelt van de ingang aan de Amstel door de tuin naar de oostvleugel met foyer, auditorium en restaurant. Nog voor het entreebewijs gekocht is, presenteert het gebouw zich in zijn volle omvang. Deze verstilde binnentuin met bejaarde kastanjes is ook toegankelijk voor mensen die niet naar het museum gaan. Aan de overzijde van de tuin bevindt zich de ruime entreefoyer en de toegang tot de tentoonstellingen. Merkx + Girod Architecten ontwierpen het interieur van de publieksruimtes.

Overzichtelijkheid, ruimtelijkheid en een haarscherpe detaillering zijn kenmerkend voor de aanpak in dit project. Er zijn lange zichtlijnen gecreëerd door de assen van het gebouw rond de omloop van de binnentuin en door de enfilade van kabinetten naar de trappen in de hoeken. Hierdoor zijn deze steeds vanaf alle plekken in het museum aan het eind van zo’n zichtlijn te vinden. Door de in het gebouw aanwezige lage verdiepingen af te wisselen met hoge ruimtes waar delen van verdiepingsvloeren zijn weggebroken, ontstaan royale ruimtes met dubbele hoogtes die veel licht toelaten. Het interieur is door deze ingreep veel groter en ruimtelijker dan je aan de buitenkant van het gebouw zou verwachten. Dit geeft een extra verrassende beleving van het gebouw. De detaillering is strak en abstract: er zijn vrijwel geen aftimmeringen, bevestigingsmiddelen of andere losse onderdelen in het gebouw te zien, waardoor het totaal een rustig en grafisch beeld oplevert. Een goed voorbeeld zijn de uiterst transparante, glazen liften en trappen.

Financiering

De totale renovatiekosten van Amstelhof bedragen circa 40 miljoen euro. De exploitatie van de nieuwe Hermitage Amsterdam wordt voor de helft gedekt door inkomsten uit sponsoring en de andere helft komt uit de opbrengst door kaartverkoop. De Hermitage Amsterdam is met deze opzet een voorbeeld van cultureel ondernemerschap.

Leerpunten

Omdat het een particuliere opdrachtgever betrof kon er effectieve besluitvorming plaatsvinden met weinig partijen. Hierdoor was het hele proces van idee tot opening in vier jaar binnen planning en budget te realiseren.

Meer informatie

• In 2009 kreeg het project de Geurt Brinkgreve Bokaal. De jury, onder voorzitterschap van Tjeerd Herrema, zegt over Hermitage Amsterdam: "Het is een uitzonderlijk project en het betreft een forse transformatie. In die transformatie heeft de oude functie een passende plek gekregen. Het bestaande gebouw is met respect behandeld en in haar waarde gelaten."
  "Vanwege het initiatief en het risico dat de opdrachtgever met dit project heeft genomen; de bescheidenheid en het respect waarmee de architect het gebouw heeft behandeld en gebruik heeft gemaakt van de bestaande kwaliteiten van het oorspronkelijke gebouw; de slimme technische ingrepen en de duurzame toevoegingen; de zorgvuldige wijze waarop de aannemer het gebouw tot in detail heeft gerenoveerd; en dat alles in een vruchtbare samenwerking met alle partijen wat heeft geleid tot een gebouw dat in letterlijke zin aan de buurt en zelfs aan de gehele stad is teruggegeven, heeft de jury besloten de Geurt Brinkgreve Bokaal toe te kennen aan De Hermitage Amsterdam."

• In 2011 de Hermitage Amsterdam genomineerd voor de Gulden Feniks, een prijs van het Nationaal Renovatie Platform (NRP), in de categorie Transformatie

• Op 19 juni 2009 werd het museum officieel geopend door Hare Majesteit Koningin Beatrix en de president van Rusland Medvedev

• Contactpersoon: Hans van Heeswijk, tel. 020 622 57 17