Adres

Bongerd 18 6411 JM Heerlen Nederland

Monumentstatus
Rijksmonument
Transformatiejaar
2003
Oude functie
Warenhuis
Nieuwe functie
Architectuurcentrum
Bibliotheek
Culturele functie
Filmhuis
Museum
Muziekschool

In het Glaspaleis in Heerlen is jarenlang kleding verkocht. Het transparante gebouw was een overdekte markt voor kledingstoffen. De architecten Jo Coenen en Wiel Arets hebben het glaspaleis getransformeerd van ‘gestapelde markt voor stoffen’ tot ‘gestapelde cultuurmarkt’.

Opgave

Zakenman Peter Schunck wilde in de jaren ’30 een nieuw gebouw met een radicaal nieuwe opzet. Het gebouw is een overdekte markt voor kledingstoffen, waar de verdiepingen als hangende markten vormgegeven zijn en dit door glas van de buitenlucht gescheiden wordt. In het transparante gebouw, ontworpen door Frits P.J. Peutz, vestigde zich in 1935 het modehuis Schunck.

Toen het modehuis het gebouw al verlaten had, is het gebouw in de jaren ’70 ingrijpend aangepakt om het te verbouwen tot kantoorgebouw. Het Glaspaleis is toen aan ‘de eisen van die tijd’ aangepast waardoor het warenhuis zijn transparantie verloor. Het glas in de gevel is destijds vervangen voor bruin rookglas.

Jarenlang stond het Glaspaleis af te takelen en er werden zelfs plannen voor sloop gemaakt. Begin jaren negentig wordt een werkgroep opgericht die zich gaat inspannen om glaspaleis Schunck te behouden en rehabiliteren. Dit slaagt en in 1995 is het gebouw erkend als rijksmonument. De Union of International Architects plaatste het zelfs op de wereldlijst van topmonumenten uit de vorige eeuw.

In 1997 is het pand, nadat het weer leeg is komen te staan, gekocht door de gemeente Heerlen om er een cultureel centrum van te maken en weer in oorspronkelijke transparante staat terug te brengen.

Aanpak

In 1999 krijgen de architecten Jo Coenen en Wiel Arets de opdracht van de gemeente Heerlen. Het Glaspaleis moet in zijn oude staat worden hersteld en ruimte gaan bieden aan een vijftal nieuwe functies, te weten: museum, bibliotheek, filmhuis, muziekschool en architectuurcentrum. Belangrijk aandachtspunt bij de transformatie van het glaspaleis is dat het gebouw moet gaan voldoen aan de eisen van klimaatbeheersing zodat er een beheersbaar binnenklimaat kan worden gerealiseerd.

Een joint venture van de architecten Coenen en Arets met Buro Bouwkunde vormde het projectteam van het Glaspaleis. Samen vormden zij ABBC (Wiel Arets Architect & Associates, Bureau Bouwadvies, Jo Coenen & Associates).

Het architectenduo heeft twee ontwerpen gepresenteerd in 1999. De sobere variant waarbij de muziekschool in de kelder komt en er geen daglicht naar binnen kan. En een optimale variant waarbij er twee extra gebouwen naast het glaspaleis worden gerealiseerd. 

In mei 2000 zijn aangepaste tekeningen gepresenteerd. De eerste plannen voor de extra gebouwen zijn op veel verzet gestuit, waardoor er één uitbreiding wordt gerealiseerd en deze met één etage verlaagd is. Er wordt daardoor niet meer gevreesd voor de belemmering van het zicht op de monumentale kerk. Het ruimteverlies wordt opgevangen door de patio te vergroten zodat er meer ruimten in de kelder directe daglichttoetreding krijgen.

Voordat de transformatie van het Glaspaleis van start is gegaan moest eerst het asbest worden verwijderd dat in het spuitwerk op de bekende zuilen is verwerkt. In 2000 begonnen de sloopwerkzaamheden aan het gebouw. Een half jaar na de aanvang van het werk aan het glaspaleis is de start gemaakt met de vrijstaande nieuwbouw. In 2003 zijn de werkzaamheden afgerond waarna in december van datzelfde jaar het Glaspaleis officieel geopend is.

Sinds 1 januari 2009, na de fusie van de in het Glaspaleis samengebrachte instellingen, is de officiële naam SCHUNCK Glaspaleis.

Ontwerp

Hoofdvorm & interieur

Het modehuis is origineel opgebouwd uit verkoopruimten op de eerste lagen en werkruimten op de vierde laag. Het gebouw is aan drie zijden voorzien van glasvliesgevels. Alleen de achtergevel is gesloten. Aan die zijde bevinden zich de toiletten, trappenhuizen, liften en dergelijke. Op het dak is destijds een woning van twee lagen gerealiseerd voor de eigenaar. De penthouse is verbouwd tot filmhuis. De tussenvloer is daar verdwenen en de indeling is groter. Verder was er een café-restaurant met panoramaterras in het oorspronkelijke Glaspaleis. De dakterrassen en het panoramarestaurant op de vijfde verdieping zijn gehandhaafd.

Aan de zuidgevel is een ‘rugzak’ gerealiseerd. Aan de oude skeletconstructie is namelijk een uitbouw opgehangen waar de facilitaire functies ondergebracht zijn.

Voor de muziekschool is een zelfstandig bouwwerk ontworpen dat ondergronds met het Glaspaleis verbonden is. Het gebouw is als een kristal uitgevoerd en met ondoorzichtige grijze ‘glazen leien’ bedekt.

Daglichttoetreding

Aan de oostkant van het souterrain is een patio aangebracht om daglicht binnen te laten. In het souterrain vestigt sinds de herbestemming een museum.

Isoleren/ energieverbruik

Het enkele glas is vervangen door geïsoleerd glas met een zonreflecterende coating. De vloeren zijn verhoogd om een kanaal voor de luchttoevoer en leidingen aan te brengen.

Constructie

De constructie van het Glaspaleis bestaat uit paddenstoelkolommen met balkloze betonnen vloeren, twintig op elke verdieping. Hoe hoger in het gebouw, des te lichter de pilaren die steeds minder te dragen hebben. Het daglicht kon zo ongehinderd tot diep in het gebouw doordringen. De glazen vliesgevel is 50 cm vrijgehouden van de vloeren.

Financiering

De Rijksdienst voor de Monumentenzorg heeft een ruime subsidie van bijna 6,5 miljoen gulden beschikbaar gesteld om de herbestemming te kunnen verwezenlijken.

De totale bouwkosten zijn uiteindelijk opgelopen tot ongeveer 30 miljoen euro.

Succesfactor

Het juryrapport van de Nederlandse Bouwprijs 2005: “Het gebouw is in al haar glorie teruggebracht, gevuld met nieuwe culturele voorzieningen die het tot een marktplaats van ideeën en kunst, in plaats van stof en kleren, maakt. Dit gebouw heeft tevens een revitaliserende functie voor de binnenstad. De uitbreiding laat zien dat deze tradities van modernisme wel degelijk een toekomst hebben” (Architectenweb, 1 maart 2005).

Valkuil

Architect Jo Coenen: “Gemakkelijk was de restauratie niet. Het was een voortdurende zoektocht om oplossingen te vinden die niet alleen recht doen aan het oorspronkelijke ontwerp maar ook nog eens voldoen aan de huidige voorschriften. We hebben bijvoorbeeld de hele wereld rondgebeld voor het diamantglas waarvan de originele ruiten waren gemaakt. Maar volgens de huidige veiligheidsregels mocht dat niet meer worden gebruikt. En zo stuitten we telkens op een nieuw probleem” (Trouw, 3 juli 2004).

Meer informatie

Bouwjaar
1935
Architect (origineel)
Frits P. J. Peutz
Architect (transformatie)
Jo Coenen en Wiel Arets
Eigenaar
gemeente Heerlen
Betrokken partijen
Bureau Bouwadvies
ABT Adviseurs in Bouwtechniek
Oskomera Staalbouw
Organisatie
NPH
Gebruiksoppervlakte
9900m²
Tijdelijk / permanent
Permanent
Monumentnummer
498137
Google map of Schunck Glaspaleis, Heerlen