Adres

Sarphatistraat 600-660 1018 AV Amsterdam Nederland

Monumentstatus
Rijksmonument
Transformatiejaar
1990
Oude functie
Kazerne
Nieuwe functie
Wonen

Keizer Napoleon Bonaparte bouwde in 1814 in Amsterdam een kazerne die de begrenzing vormde met de stad. In dat jaar is tevens de Franse overheersing beëindigd. In de 19e eeuw worden in de kazerne 1800 manschappen gehuisvest. Oudere Amsterdammers werden er tot 1989 gekeurd voor militaire dienst maar sinds 1990 zijn er sociale woningen in de Oranje-Nassau Kazerne en is het een rijksmonument.

Geschiedenis

Keizer Napoleon Bonaparte gaf in 1811 opdracht om een kazerne te bouwen in Amsterdam die de grandeur van het Franse keizerrijk zou uitstralen. In 1814 is de kazerne klaar en vormde toen de begrenzing van de stad. In dat jaar is tevens de Franse overheersing beëindigd. In de 19e eeuw worden er in de kazerne 1800 manschappen gehuisvest. Het zal in die tijd helemaal niet prettig vertoeven zijn geweest: het was er koud en tochtig, men had weinig licht en de sanitaire voorzieningen bevonden zich aan de achterzijde in houten schuren. Het gebouw bleek een broedplaats voor allerlei ziektes. Daarbij kwam ook nog dat de dierentuin Artis aan de overzijde van het gebouw vele dieren in de kazerne onderbracht om te kunnen overwinteren. Deze exotische dieren brachten natuurlijk ook stank en ongedierte met zich mee.

De Oranje-Nassau Kazerne is vooral bij oudere Amsterdammers bekend, die daar sinds de Tweede Wereldoorlog moesten verschijnen voor de keuring voor militaire dienst. Pas in 1989 wordt de kazerne niet meer voor militaire doeleinden gebruikt en heeft het ondertussen de status van een rijksmonument gekregen.

Opgave

Wat te doen met dit gebouw met een aaneengesloten lengte van 278 meter? Men trok een voorbarige conclusie en dacht dat sloop de enige mogelijkheid was, maar Monumentenzorg en actieve buurtbewoners protesteerden. De inmiddels gevormde werkgroep Oranje-Nassau Kazerne (WONK) wilde laten onderzoeken of dit gebouw, net als het Entrepotdok, kon worden herbestemd voor wonen en werken. Architectenbureau van Stigt werd in 1988 gevraagd een haalbaarheidsonderzoek te maken.

Aanpak

Van Stigt komt tot de conclusie dat een herbestemming van de kazerne tot sociale woningbouw mogelijk is, in combinatie met het creëren van bedrijfsruimten. Maar dan moeten wel de specifieke technische en ruimtelijke mogelijkheden die het bestaande gebouw biedt als uitgangspunt worden genomen. Ofwel 'function follows form' (het gebouw bepaalt welke functies er in kunnen en hoe deze erin kunnen). Op basis van het haalbaarheidsonderzoek werd door het college van B&W het besluit genomen een plan te laten maken voor de bouw van 126 woningen, 56 wooneenheden en 3.000 m² bedrijfsruimte in het hoofdgebouw van de Oranje-Nassau Kazerne.

Ontwerp

Het hele gebouw werd schoongemaakt en er zijn extra ramen en toegangen toegevoegd. In de kap zijn loggia's gemaakt en over de gehele lengte is een legraam aan de Singelzijde aangebracht voor meer licht binnenshuis. De hoofdstructuur van het complex blijft intact. In de twee koppen (de uiteinden van het complex) wordt het hoofdtrappenhuis gehandhaafd en in elf smalle traveeën van 3.10m worden woningontsluitingstrappen (hofzijde) en bedrijfstoegangen (Sarphatistraatzijde) gemaakt. In de twee koppen zijn woningen op alle lagen tot aan de stoepverdieping. In het gebied tussen de koppen zijn woningen op de 1e, 2e en 3e (kap)verdieping en er zijn bedrijfsruimten op de begane grond. In de souterrains zijn bergingen opgenomen voor de woningen. De woningen op de 3e verdieping hebben een extra insteekverdieping als slaap-/bergzolder.

Financiën in 1990

De stichtingskosten voor de woningen en de bedrijfsruimten bedroegen in totaal € 12.700.000. Daarvan was € 2.270.000 bekostigd met een subsidie van Monumentenzorg, met name voor de vele aanpassingen aan het skelet van het gebouw. De huurprijzen (incl. verwarming en servicekosten) zijn € 165 voor de wooneenheden, € 233 voor een 2-kamerwoning, € 277 voor een 3-kamerwoning en € 317 voor een 4-kamerwoning. De bedrijfsruimten worden verhuurd voor € 80/m² per jaar.

Leerpunten

Altijd eerst kijken naar het gebouw en daarop een ontwerp maken dat in het gebouw past en niet andersom, want dat werkt vaak niet of zorgt voor veel hogere kosten (function follows form). Tijd nemen voor bewonersparticipatie en betrokkenheid.

Bijzonderheden

Nadat het plan gerealiseerd is, wordt het genomineerd voor de Nationale renovatieprijs 1991.

Meer informatie

Bouwjaar
1814
Architect (origineel)
Picot de Maras
Abraham van der Hart
Architect (transformatie)
Andre van Stigt
Eigenaar
Lieven De Key
Betrokken partijen
Bouwbedrijf MJ de Nijs
Organisatie
Architectenbureau J van Stigt bv
Tijdelijk / permanent
Permanent
Monumentnummer
5140
Google map of Sociale woningen in de Oranje-Nassau Kazerne, Amsterdam