Hoeve Groot Hell: restauratie, verduurzaming en herbestemming tot renderend bedrijf

Adres

Groot Hellerweg 8 3882 ME Putten Nederland

Monumentstatus

Rijksmonument

Transformatiejaar

2023

Oude functie

Boerderij

Nieuwe functie

Expositieruimte

Wonen, werken en leven

Ton Hoogstraat en Yvonne Kanon bewonen nu 14 jaar de rijksmonumentale boerenhoeve Groot Hell in Putten. Hun hoeve maakt deel uit van een groter landgoed. Via een erfpachtconstructie zijn ze economisch eigenaar van de hoeve en de bijgebouwen, te weten een paardenstal, een bakhuus, twee schaapskooien en een open schuur voor de opslag van machines.

‘We zijn, toen we hier kwamen wonen, meteen met het paardenpension gestart. Dat sloot aan bij ons doel van het restaureren, verduurzamen en herbestemmen. Wij wilden namelijk van deze boerderij weer een economisch renderend geheel te maken,’ vertelt Ton Hoogstraat. ‘En wat wij ook belangrijk vinden, is dat zoveel mogelijk mensen van deze plek kunnen genieten. Daarom hebben we ook een rolstoeltoegankelijk appartement. Ook de deel, die kan dienen als ontmoetingsruimte, is daarop aangepast.’

Van schaapskooien naar appartementen

Ton en Yvonne begonnen in 2018 met de planvorming en subsidieaanvragen. ‘Nu, in 2023, zijn we een heel eind gevorderd.’ Het paardenpension draait volop en de appartementen zijn bijna klaar. Op het erf staan twee schaapskooien. In de ene kunnen maximaal zes personen verblijven, dit appartement is rolstoeltoegankelijk. In de andere schaapskooi bevinden zichtwee appartementen voor twee personen. ‘We hebben box in box gebouwd,’ vertelt Ton. ‘Aan de buitenkant is nauwelijks te zien dat een volledig appartement tussen het riet en het hout gebouwd is. Als we de box eruit halen, heb je gewoon weer een rijksmonumentale schaapskooi, die helemaal intact is gebleven.’ Ton en Yvonne woonden zelf lange tijd in een tot appartement verbouwde schaapskooi. ‘We wonen nu net twee weken in het voorhuis. Eind dit jaar verwachten we te starten met de verhuur van de appartementen. Dat doen we pas als alles helemaal af is.’

‘Als we de box eruit halen, heb je gewoon weer een rijksmonumentale schaapskooi.’

Verduurzaming en circulariteit

Eerst pakten ze de ‘schil’ van de boerderij grondig aan, zowel van binnen als van buiten. ‘We moesten verdere achteruitgang zien te voorkomen. De voegen waren flink aangetast. Die voegen zijn belangrijk voor een goede vochtafvoer, dus daar hebben we snel wat aan gedaan. Ik werk nu nog aan drainage en grindbakken, voor een goede regenwaterafvoer.’ Na dit project startte de verduurzaming. ‘De hele boerderij is voorzien van isolatie. De muren zijn geïsoleerd met hennep. Dat is ademend en dampdoorlatend. Wij merken in het voorhuis nu al dat dit voor een heel prettig binnenklimaat zorgt.’

De vloer van de deel is er helemaal uit geweest. De oorspronkelijke IJsselsteentjes met daaronder de vloerverwarming, liggen nu op een geëgaliseerde betonvloer. ‘We hebben 200 kuub zand verwijderd om de boel recht te krijgen en de isolatie onder de deel kwijt te kunnen. Op sommige plekken is wel 85 cm zand weggegraven. Door de aanpassing van de isolatie is deze ruimte prima te verwarmen met vloerverwarming.’

Het schroefdak is brandveilig geïsoleerd, zodat er geen zuurstof van onderaf bij kan komen. De grote schuurdeuren vormden een energielek op de deel. ‘Dat losten we op door er een glazen kozijn in te plaatsen. Alle overige ramen zijn voorzien van monumentenglas, dat paste precies in de oude roedes.’ Bij de stalramen zit achterzetglas in bewust te grote profielen. ‘Van binnenuit zie je daardoor de oude vorm van het stalraam en van buitenaf zie je de kozijnen van achterzetglazen juist niet.’ Datzelfde idee pasten ze ook toe bij de uilengaten in de achtergevel.

Verwarming: vijf hybride ketels

Maar liefst vijf verwarmingsketels zorgen voor de verwarming van de diverse gebouwen. ‘De verwarming draait nu nog op gas, maar mijn grote droom is dat ik op termijn op het landgoed twee windmolens kan plaatsen en dat ik via mijn eigen waterstofcentrale de warmtevoorziening kan regelen. De vijf hybride ketels van Remeha zijn hiervoor geschikt.’

Hout van eigen landgoed en tweedehands

Vrijwel al het eikenhout voor de restauratie is afkomstig van het landgoed. ‘We hebben het bos hierachter gedund. De bomen sleepte ikzelf met een trekker uit het bos. Toen we tijdens het werk hout tekortkwamen, haalden we met de timmerlieden samen nog een boom uit het bos. De mannen zeiden: ‘Dit is voor het eerst dat we ons timmerhout ook echt als boom in het bos hebben gezien.

Het keukenblokje in het bakhuis komt van een boerderijtje dat gesloopt werd. ‘En de estriken die in de badkamer en werkkamer op de vloer lagen, liggen nu in het bakhuis. Dit is eigenlijk een wat protserig bakhuis, groter dan gemiddeld ook. Hier is wel verwarming, maar geen isolatie, omdat het geen permanente gebruiksfunctie krijgt. We bekijken nog hoe we deze ruimte gaan benutten.’ Aan het bakhuus vast is het ‘gemak’ ook in ere hersteld. Dat wil zeggen: het ziet er weer uit zoals vroeger, maar hij is niet in gebruik.

Financiering

Voor de financiering trok Ton een deskundige aan. ‘De subsidies en de afwikkeling ervan verzorgt Jos van der Zande voor ons. Hij weet heel veel van monumenten én van subsidieregelingen. We kregen voor de restauratie, de herbestemming en de verduurzaming subsidie uit drie verschillende regelingen,’ vertelt Ton.

Harry Kers is als accountmanager van het Restauratiefonds betrokken bij de financiering voor Groot Hell. ‘De restauratie, verduurzaming en herbestemming voor meerdere monumentale gebouwen was een complexe puzzel. Er was veel restauratie-achterstand, er moest echt snel wat gebeuren. Daarom hebben wij als NRF de cashflowproblematiek voorgefinancierd, zodat ze snel konden starten. De financiële polsstok werd tot z’n maximale stand opgerekt. Groot Hell kreeg via ons lang- en kortlopende leningen. Gelukkig was daar ook nog de provincie Gelderland, die via het Gelders Monumentenfonds een laagrentende lening verstrekte. En er waren ook nog subsidies voor restauratie, herbestemming en verduurzaming beschikbaar.’

Succes- en aandachtspunten

Geef vaklieden inspraak bij de uitvoering van het werk

‘Vakmensen hebben oog voor detail en dat hebben we benut. We betrokken ze nadrukkelijk bij de uitvoering, dat leverde mooie detailoplossingen op.’ Continuïteit op de bouw is ook heel belangrijk. ‘Het project is groot, dus er moet iemand zijn die het overzicht houdt. Daar kun je niet al te veel wisseling bij gebruiken. Hier werkten 2,5 jaar lang dezelfde mensen. De uitvoerder was verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken.’

Kies (g)een aannemer die eigenwijs is

‘Wij kozen een aannemer met een sterke eigen mening. Dat was zowel een voor- als een nadeel. Het voordeel is dat onderdelen van ons plan veel beter werden. Het nadeel was dat deze aannemer weigerde om de klus in onderdelen aan te nemen. Dat was wat ik wilde, om sturing te houden over de kosten en over de uitvoering. Onder druk van de aannemer ging ik akkoord met een aanneemsom voor alles tegelijkertijd. Dat kostte een jaar uitwerktijd, de hele boel startte dus later dan we wilden. En het liep meteen qua kosten uit de hand, ook omdat de prijzen stegen. Gelukkig wilde het Restauratiefonds hier een extra lening voor verstrekken. Maar verder over de aannemer en zijn betrokken en vakkundige mensen niets dan goeds.’

Zorg voor deskundige begeleiding

‘Vakmanschap kost geld, maar het is een tot in detail geslaagde restauratie geworden. Dat lukt je als leek niet. Ook voor de aanvraag en de verantwoording van subsidies hebben wij een deskundige, Jos van der Zande, aangetrokken. Daar ben ik heel blij mee. Alleen al aan administratie, offertes etc. hebben we nu 10 ordners staan met 60 centimeter aan documenten. Die overkill aan informatie maakt dat je invloed als leek gering is. Dat kan ik naast mijn baan van 40 uur niet allemaal zelf aanpakken.’

Impact

De inspanningen van Ton en Yvonne hebben impact. De rijksmonumentale boerderij blijft behouden en daarmee blijft een stuk cultuurhistorie van de Veluwe bewaard. Mensen kunnen op Groot Hell een indruk krijgen van het Veluwse boerenleven. Het rolstoeltoegankelijke vakantieverblijf zorgt voor een unieke belevenis van het boerenland, met prachtig uitzicht op de omliggende velden. Hiermee wordt erfgoed en het buitenleven beleefbaar, ook voor wie minder goed ter been is. Ton maakt zoveel mogelijk gebruik van hout van eigen landgoed. Dat was en is van betekenis voor het beheer van de bossen op het landgoed en het maakt de ecologische footprint van dit bouwproject kleiner. Paardeneigenaren uit de buurt kunnen dichtbij huis hun paard stallen en er gemakkelijk naartoe.