Adres

Koningin Wilhelminalaan 20-22 8384 GH Wilhelminaoord Nederland

Monumentstatus
Rijksmonument
Transformatiejaar
2019
Oude functie
Fabriek
Nieuwe functie
Wonen met zorgfunctie

De Mandenmakerij in Wilhelminaoord is onderdeel van de Maatschappij van Weldadigheid. De Maatschappij werd in 1818 opgericht door Johannes van den Bosch. Hij wilde armen helpen door ze een steun in de rug te geven. Niet door de in die tijd gebruikelijke liefdadigheid, maar door armen uit de grote steden door scholing, huisvesting en een stuk grond in staat te stellen om hun eigen boterham te verdienen. De kinderen gingen verplicht naar school. Let wel: dat was ruim 50 jaar voor het via het Kinderwetje van Van Houten verboden werd om kinderen onder de 12 jaar te laten werken. Van den Bosch legde de basis voor wat later de verzorgingsstaat zou worden. Zo was er ouderenzorg en ook stond iedereen een deel van het inkomen af om ziekenzorg voor iedereen mogelijk te maken.

Industrieel werk

In de loop der tijd werd duidelijk dat niet iedereen geschikt was voor het werk in de landbouw. Voor hen werd de Mandenmakerij gebouwd. Het werd rond 1900 het eerste industriële gebouw in de regio, met sheddaken zoals dat in die tijd gebruikelijk was. Daardoor was er in de fabriekshal maximale lichtinval. Toen er een einde kwam aan de industriële activiteiten op deze plaats, omstreeks 1937, verdwenen de sheddaken en werd de Mandenmakerij deels als woonlocatie in gebruik genomen.

Herbestemming

Toen de laatste bewoners vertrokken, was voor Minne Wiersma, directeur van de Maatschappij van Weldadigheid, in 2017 het moment daar om aan de slag te gaan met de herbestemming van de Mandenmakerij. De Maatschappij was daar in het verleden al eens mee aan de slag geweest, de plannen daarvoor waren in een la verdwenen. Wiersma was eerder bankier van beroep en dat maakte het vanzelfsprekend dat hij eerst aan de slag ging met de financiën. Parallel daaraan ging hij het vergunningentraject in.

Sluitende business case

Wat de herbestemming betreft was het voor Wiersma duidelijk dat de Mandenmakerij een zorgbestemming moest krijgen.  Dat kon een sluitende business case opleveren en bovendien sloot zo’n bestemming goed aan bij het oorspronkelijke gedachtengoed van de Maatschappij van Weldadigheid. Buro Ecolan huurde bij de Maatschappij al het Kiemhuis. Hier biedt Buro Ecolan dagbesteding aan voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt en mensen met dementie. Een van de leerwerkactiviteiten is tuin- en bosonderhoud op de terreinen van de Maatschappij. Er waren dus al de nodige contacten met Ecolan. En al die contacten draaiden om mensen die een steuntje in de rug nodig hebben.

Appartementen met zorg

Buro Ecolan bleek geïnteresseerd in het huren van appartementen in de Mandenmakerij voor mensen met zorgbehoefte. Jaren geleden was door de Maatschappij bij de gemeente al eens een wijziging van het bestemmingsplan aangevraagd, destijds voor de realisatie van 10 appartementen in de Mandenmakerij. De huurder die Wiersma gevonden had, Buro Ecolan, wilde er echter 13 huren, omdat daarmee het plan ook voor hen realiseerbaar werd. Het bureau wilde appartementen verhuren aan mensen met autisme, die gebaat zijn bij de prikkelarme omgeving. De bewoners kunnen nagenoeg zelfstandig wonen, maar moeten wel 24/7 een beroep kunnen doen op zorg. Dat kon voor Ecolan pas uit als er 13 huurders zouden zijn die zorg af zouden nemen.

Geld en vergunningen

Op enig moment had Wiersma de financiën rond, maar de vergunningen nog niet. Van de Rijksdienst kwam een negatief advies over de plannen, onder meer over het weghalen van een muur. De architect wist dat deze muur pas later was neergezet. Wiersma besloot alle betrokken partijen uit te nodigen bij de Maatschappij, zodat iedereen die iets van de plannen moest vinden meteen ook kon zien hoe het er in werkelijkheid uitzag. Dat zorgde ervoor dat het hele proces vlot getrokken werd.

Bijvangst  

De Maatschappij van Weldadigheid heeft in het gebied van de Koloniën nog veel meer panden in beheer en daarmee ook nog meer herbestemmingsprojecten. Het proces rond De Mandenmakerij heeft ervoor gezorgd dat er nu eens per kwartaal structureel overleg is met de medewerkers van alle betrokken instanties. Zo is een goede samenwerking ontstaan. Voor de Maatschappij is dat een mooie bijvangst geweest van de herbestemming van de Mandenmakerij. Het komt goed van pas bij de herbestemming van andere panden en het komt ook het proces rondom de nominatie tot UNESCO Werelderfgoed ten goede.

Leer-werktraject

De verbouwing werd uitgevraagd via een aanbesteding, waar de vaste aannemer van de Maatschappij als beste uit de bus kwam. Een van de subsidievoorwaarden van de provincie was dat het werk deels uitgevoerd zou moeten worden door mensen die in opleiding zijn om monumentale panden te restaureren. Aannemersbedrijf Broekman uit Nijensleek werkt daarmee.

De nieuwe bewoners betrekken hun appartement in juni 2019. Minne Wiersma is trots op deze nieuwe fase in de geschiedenis van de Mandenmakerij.

Tips van Minne Wiersma voor herbestemmingstrajecten van monumenten

  • Let er bij de herbestemming van je gebouwen op, dat je voldoende spreiding hebt qua huurders. Bij de Maatschappij van Weldadigheid worden meerdere panden herbestemd, drie daarvan worden verhuurd aan Buro Ecolan, maar dat is dan ook het maximum als het aan directeur Minne Wiersma ligt. Zijn huurders moeten niet te afhankelijk worden van de Maatschappij en tegelijkertijd moet de vastgoedportefeuille ook niet te veel leunen op één klant.
  • Zoek een herbestemming die past bij het verhaal over de oorsprong van je pand. Zo voegt de herbestemming wat toe aan de geschiedenis en de geschiedenis biedt een diepere laag voor de nieuwe bestemming. Dat is bijvoorbeeld ook voor marketingdoeleinden relevant.
  • Het helpt als je aan het begin van het herbestemmingsproces de vergunningverleners en andere betrokkenen uitnodigt op de locatie. Zo neem je iedereen mee vanaf het begin, dat voorkomt strubbelingen op een later moment.
  • Erbij betrekken geldt ook voor de omwonenden van je pand. Ook zij moeten in een vroegtijdig stadium over je plannen worden geïnformeerd en later ook over de voortgang van procedures en de uiteindelijke restauratiewerkzaamheden.  

 

Financiering

Als voormalig bankier was het voor Wiersma vanzelfsprekend om, nadat hij de kosten en de opbrengsten van zijn herbestemming in kaart had gebracht, eerst te kijken waar hij subsidies kon krijgen. Zo werd ook duidelijk welk bedrag hij uiteindelijk nog zou moeten lenen.

Het gehele project kostte 1,9 miljoen euro. Uit het Drents Monumentenfonds kreeg de Maatschappij een laagrentende lening van 1,3 miljoen. Daarnaast was er voor 4 ton een lening uit van het Nationaal Restauratiefonds, waarvan 1,5 ton bestemd was voor duurzaamheidsmaatregelen. Daarnaast legde de provincie een subsidie van 2 ton op tafel.

Duurzaamheid

Een oud, ongeïsoleerd pand ombouwen tot een comfortabel appartementencomplex vraagt om goede isolatie. De architect is hier van meet af in zijn schetsen vanuit gegaan. Waar mogelijk werd isolatie aangebracht: vloeren, muren en dak. Voor de ramen kwam kathedraalglas, dat is isolerend glas voor monumentale panden. De Maatschappij van Weldadigheid wil duurzaam handelen, waar dat maar kan en het liefst voorloper zijn. Daarom werd niet alleen naar energiebesparing gekeken, maar ook naar energieproductie. Hierover is overleg geweest tussen architect, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en de Maatschappij van Weldadigheid. Duurzaamheid bleek goed hand in hand te kunnen gaan met het restauratieproces. De oorspronkelijke sheddaken werden teruggebracht; deze op de zon gerichte schuine kanten werden belegd met 120 zonnepanelen. Tot slot is er een warmtepomp geïnstalleerd.

Contact en links

De Koloniën van Weldadigheid werden gesticht vanuit Frederiksoord. Hier kan je nog steeds terecht voor meer informatie over het unieke initiatief van Johannes van Bosch. https://www.welkomtoenwelkomnu.nl/

In totaal zijn er 7 Koloniën gesticht, twee daarvan bevinden zich in België, de overige in Nederland. Momenteel loopt de procedure om deze Koloniën tot UNESCO-werelderfgoed te benoemen. Ook hierbij helpt het dat het team van deskundigen van RCE, provincie en gemeenten regelmatig met elkaar om tafel zitten in het gebied van de Maatschappij van Weldadigheid.

https://www.kolonienvanweldadigheid.eu/geschiedenis

Zo’n 1 miljoen mensen in Nederland en België stammen af van mensen die in een van de Koloniën hebben gewoond. Je kan zelf onderzoeken in de archieven of jouw voorouders daarbij waren.

https://www.kolonienvanweldadigheid.eu/zoek-je-voorouders

 

Bouwjaar
1900
Architect (transformatie)
Pieter Brink van B + O architecten, Meppel
Eigenaar
Maatschappij van Weldadigheid, Frederiksoord
Betrokken partijen
Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Provincie Drenthe
Gemeente Westerveld
Aannemersbedrijf Broekman te Nijensleek
Tuinaanleg Doornbos Bestratingen en Tuinaanleg Nijensleek
Installatiebedrijf Dick Sjabbens BV, Diever
Gebruiksoppervlakte
600m²
Tijdelijk / permanent
Permanent
Gebruiker(s)
Buro Ecolan
Aantal eenheden (kamers/appartementen/werkunits)
13
Monumentnummer
37498